SHANKAR JAIKISHAN – KISHOR AND ASHA शंकर जयकिशन – किशोर आणि आशा

सूचना: लेखातील गाण्याचे सर्वाधिकार आणि स्वामित्व हे त्या गाण्याचे अधिकार असलेल्या कंपनीकडे आहेत.
या लेखात वापरलेली गाणी हि केवळ लोकांच्या मनोरंजनासाठी आणि माहितीकरिता वापरली आहेत. लेखकाला त्यापासून कुठलाही व्यावसायिक लाभ मिळण्यासाठी सदर गाणी वापरली नाहीत. जर कोणास आक्षेप असेल तर आणि जर त्यांनी तसे कळविल्यास सदर गाणे या लेखातून काढून टाकण्यात येईल.

हिंदी चित्रपट सृष्टीच्या संगीतमय सुवर्णकाळाचे एक घटक म्हणून ‘शंकर-जयकिशन‘ म्हणजे शंकरसिंह रघुवंशी व जयकिशन दयाभाई पांचाल ह्या सुप्रसिद्ध संगीतकार जोडीचे नाव आघाडीवर घ्यावेच लागेल. १९४९ च्या ‘बरसात’ चित्रपटापासून सुरु झालेली त्यांची संगीत कारकीर्द १९७१ च्या ‘अंदाज’ चित्रपटापर्यंत त्यांची साथ कायम राहिली होती. शंकर-जयकिशन यांनी सुरुवातीला मुकेश, मन्नाडे, लता यांचा जास्तीजास्त वापर केला. रफीचा वापर तसा मर्यादितच होता. परंतु साधारण १९६० पासून, म्हणजेच शम्मीकपूरच्या उदयानंतर शंकर-जयकिशन यांच्या कॅम्पमध्ये रफीचा वापर मुख्य गायक म्हणून झालेला जाणवतो.

शंकर-जयकिशन यांच्या सांगीतिक कारकीर्दीतील एका वेगळ्या वैशिष्ट्याविषयी आज मी आपले लक्ष वेधू इच्छीतो.

किशोरकुमार आणि आशा यांची द्वंद्वगीते म्हटले कि जुन्या काळातील सचिनदेव बर्मन आणि नव्या पिढीतील त्यांचा मुलगा राहुलदेव बर्मन यांनी संगीतबद्ध केलेली कित्येक गाणी लगेच आठवतात, किंबहुना त्यातील कित्येक गाणी आपल्याला तोंडपाठ देखील असतील.

परंतु शंकर-जयकिशन सोबत किशोरकुमार आणि आशा हे समीकरण मात्र अनेकांना ठाऊक नाही. या चौघांनी केलेली गाणी फार कमी लोकांच्या ऐकण्यात आहेत. काहींना जरी ती गाणी माहिती असली तरी ही गाणी शंकर जयकिशन यांची असतील हे ठाऊक नसेल.

शंकर-जयकिशन यांनी किशोरकुमार याचा आवाज यापूर्वी कमीच वापरला होता. नई दिल्ली, रंगोली, शरारत, करोडपती, बेगुनाह ह्या किशोरकुमार अभिनित पाच चित्रपटात गायक-नट म्हणून किशोरकुमारचा वापर शंकर-जयकिशन यांनी केलेला आढळतो. तोच प्रकार आशा भोसलेच्या बाबतीत झालेला दिसतोय. शंकर-जयकिशन यांनी आशाचा वापर कमी केलेला आहे. तशी आशाला दिलेली गाणी तर खासच आहेत. तसेच तलत, हेमंतकुमार, सुबीर मुखर्जी, सुमन कल्याणपूर अशा अनेक गायकांचा वापर शंकर-जयकिशन यांनी केलेला आहे, पण आजचा विषय वेगळा आहे, त्याविषयी नंतर कधी बोलू.

परंतु साधारण १९६८ साली ‘दुनिया’ या देव आनंद आणि वैजयंतीमाला अभिनित चित्रपटात ‘किशोर कुमार’चा आवाज नायकाच्या तोंडी ऐकायला मिळाला. ह्या चित्रपटातील नायक-नायिकेवर चित्रीत झालेले, ‘दूरीयां नजदिकीयां बन गयी… ‘ हे किशोरकुमार आणि आशा भोसले यांनी गायलेलं द्वंद्वगीत शंकर-जयकिशन यांच्या संगीतमय कारकीर्दीला एक वेगळे वळण लावणारे ठरले असे माझे मत आहे. हे द्वंद्वगीत ऐकल्यावर कानसेनांना एक सुखद धक्का बसला असणार यात शंका नाही. याच सुमारास १९६८ पासून किशोरचा मुख्य गायक म्हणून बोलबाला झाला होता. असा वेळेस शंकर-जयकिशन यांनी किशोरकुमार आणि आशा भोसले यांचा चांगला वापर करून अनेक चित्रपटात किशोरकुमार आणि आशा भोसले यांना द्वंद्वगीत गायला दिली आहेत.

१९६८ नंतर एकदम १९७१ मध्ये ‘उमंग’ ह्या चित्रपटापासून पुढे अनेक चित्रपटांत शंकर-जयकिशन यांनी किशोरकुमार आणि आशा भोसले यांना द्वंद्वगीत गायला दिली आहेत. त्यापैकी काही गाणी आता आपण पाहणार किंवा ऐकणार आहोत.

हि गाणी ऐकताना शंकर जयकिशन यांनी रफी आणि आशा यांना दिलेल्या द्वंद्वगीतांसारखाच एक वेगळाच अनुभव आणि आनंद मिळतो. शंकर जयकिशन यांच्या गाण्याच्या रचनेप्रमाणे गाण्याच्या सुरुवातीला पियानोची धून, गिटार इत्यादी वाद्यांना असलेली व्ह्ययोलिन आणि ऑर्केस्ट्राची सोबत या सर्वांचा वापर करुन बनवलेली एखाद्या गाण्यापेक्षाही मधुर चालीच्या लांबलचक प्रील्यूडने सुरु होणारे गाणे हे सर्व रफी-लता किंवा रफी-आशा यांच्या आवाजात ऐकण्याची सवय झालेली होती, त्या कानाला त्याच साच्यातील किशोर-आशाची द्वंद्वगीते मनाला एक वेगळ्याच विश्वात नेतात, हे मी अनुभवले आहे. आणि मुख्य म्हणजे किशोर आणि आशा दोघांचीही त्या सर्व गाण्यांना चांगलाच न्याय दिलेला आहे. संगीतकारास अभिप्रेत असलेला मूड दोन्ही गायकांनी व्यवस्थित पकडलेला आहे. तसेच काही गाणी यापूर्वीच्या रफी-आशा यांच्या द्वंद्वगीतांची आठवण देखील करून देतात

ह्या गाण्यांचे अजून एक वैशिष्ट्य म्हणजे ह्या चौकडीची गाणी येणे सुरु झाली आणि लगेचच वर्ष १९७१ मध्ये संगीतकार जयकिशन हे जग सोडून गेले. तेथून पुढची बरीच गाणी संगीतकार शंकर यांनी रचली आहेत. त्यामुळे जयकिशन आणि शंकर यांच्यातील गाण्याची चाल आणि वाद्यवृंद यातील फरक जाणकाराला जाणवतो.

---

---

---

ह्याच गाण्याची दुसरी आवृत्ती: पडद्यावर: सतीशकुमार, अर्चना, सुभाष घई, पेंटल आणि इतर

---

---

---

---

एकदा तरी वरील गाणे ऐकावे किंवा पहावे, शंकर-जयकिशन यांनी रफी यांना दिलेल्या पूर्वीच्या एका गाण्याचे हे दुसरे रूप आहे.

---

गाणे क्रमांक १५: ‘आजा रे आजा ‘. चित्रपट: आंख मिचौली
वर्ष: १९७२. गीतकार: राजेंद्रकृष्ण. पडद्यावरील कलाकार: राकेश रोशन, भारती

---

---

---

हि गाणी शोधताना अचानक दोन छान गाण्यांचा शोध लागला. हि गाणी आजच्या विषयाच्या बाहेरची असली तरी, गायिका वगळता बाकीचे सर्व सारखेच आहे. आणि त्या गायिकांनी गाण्यातील आशाचा मूड अजिबाला कमी पडू दिलेला नाही. ती गाणी आपल्याला ऐकविण्याचा मला आवरत नाहीय. म्हणू ती दोन गाणी आपल्यापुढे ठेवत आहे.

---

ह्याच चौकडीची अजूनही काही आहेत, काही सापडली नाहीत. आणि काही गाणी तितकीशी मला आवडली नाहीत, आणि विस्तारभयास्तव येथे दिलेली नाहीत. जसजशी नवीन गाणी सापडतिलताशी ह्या लेखात भर घातली जाईल.

लेखाचे सर्वाधिकार: लेखक आणि संकलक – चारुदत्त सावंत, २०२१. मोबाईल क्र. ८९९९७७५४३९

कृपया आपला अभिप्राय आणि सूचना कळवाव्यात.

सूचना: लेखातील गाण्याचे सर्वाधिकार आणि स्वामित्व हे त्या गाण्याचे अधिकार असलेल्या कंपनीकडे आहेत.
या लेखात वापरलेली गाणी हि केवळ लोकांच्या मनोरंजनासाठी आणि माहितीकरिता वापरली आहेत. लेखकाला त्यापासून कुठलाही व्यावसायिक लाभ मिळण्यासाठी सदर गाणी वापरली नाहीत. जर कोणास आक्षेप असेल तर आणि जर त्यांनी तसे कळविल्यास सदर गाणे या लेखातून काढून टाकण्यात येईल.

Disclaimer: Copyrights of this article is limited to the writeup and content used in this article. Copyrights of audio and video are reserved with respective owners. We have used/provided links to audio and video through youtube.com

Copyright secured by Digiprove © 2021-2022 Charudatta Sawant